Kabihasnang Pilipino A       (••A •• A)

Mga Paraang Makaagham = Wissenschaftliche Methoden   (• agham)

banggịt hinuha kahulugạn iral patakarạn kalagayan

kayariạn ipalagạy magpaliwanag isaạd sanaysạy suri

talakayin ↓ katatagan tungkulin katuturạn ugnạy pag-uuri-uri

• katatagan (En: 'consistency') = Folgerichtigkeit, Konsistenz.   (• Tatag)
  Katatagan ang tawag sa alituntuning makaaghạm ng kawalạn ng nagbabago ng mga katuturạn, mga salaysạy at mga paghihinuha sa loọb ng isạng patakarạng makaaghạm.
  Katatagan ist die Bezeichnung für das wissenschaftliche Prinzip, dass innerhalb eines wissenschaftlichen Systemes Definitionen, Beschreibungen und Schlussfolgerungen nicht verändert werden dürfen.

Sa • Aklat = In Büchern

talababaan bahagi hanay kabanata pahinạ

pamagạt pambungad pangkạt

sanaysạy talahanayan talata talataạn tudlịng

• Alahas = Schmuck

galạngn hikaw

kuwintạs pẹrlas

pulseras singsịng

• karat (1, ginto, daglat ct) = Karat (Feingehalt Gold)   (• Karat)
  Yunit sa tumbasan ng laman ng ginto sa buong laman.
  Purong ginto: 24 ct (24/24 ginto).
  14 ct (14/24 ginto, 585 ‰). 8 ct (8/24 ginto, 333 ‰).
• karat (2, batong-alahas, daglat ct) = Karat (Edelsteine)
  Yunit ng timbang ng (mga) batong-alahas. 1 ct = 0.2 g .

• Alak = Alkoholische Getränke

barik ↓ bino ↓ biyịr ↓ lambanọg

↓ tubạ

lasịng ✦ Pag-inom

• bino = Wein.   (• Bino)
  Inuming yari sa katas ng ubas (o ng ibang prutas).
  Mga salita sa dayuhang wika: White, red or pink wine (Inggles); vino blanco, tinto, rosato (Espanyol).
  Mga tanging produkto: Champagne (Pransa), Sherry (Espanya).
• biyịr (En: 'beer') = Bier   (• biyir)
  Im Allgemeinen wird Bier nicht als alạk gesehen. Das spanische Lehnwort serbesa wird kaum verwendet.
• lambanọg = Palmschnaps.   (• Lambanog)
  Alak (2) na yari sa ↓ tubạ. = Palmschnaps aus Tuba.
• tubạ = Palmwein.   (• Tuba)
  Alak (1) mula sa katas ng bulaklak ng ✧ sasạ o ✦ niyọg.
  Wein aus dem Blütensaft der Nipapalme sasa oder der Kokospalme niyọg.

Paggawa ng alak

Mga sangkap
Butil o prutas na may asukal o gawgaw.
Yari sa bigas: Biyir sa Asia, sake.
Yari sa mais: Biyir sa Estados Unidos, Bourbon Whiskey.
Yari sa iba pang butil ng halaman: Biyir sa Europa, Gin, Korn, Malt Whisky.
Yari sa tubo: Rum.
Yari sa ubas: Bino, Cognac, "tunay" na Brandy.

Alak (1)
Nangangasim ang asukal ng katas o ang gawgaw ng ibinabad na butil at nagiging alkohol; ibig sabihin "kinakain" ng bakteriya ang asukal at gawgaw (walang kailangan ng hangin). "ipot" ng bakterya ang alkohol. Karaniwang ubos na ang asukal o gawgaw kung 8 - 15 % ang lakas ng alkohol. Kung may asukal o gawgaw pa, namamatay ang bakteria dahil lason ang alkohol sa kanila (kung masyadong malakas, maging lason sa bakteiya ang alkohol. Kung pagkatapos mangasim wala nang asukal ay hindi matamis ang alak, ngunit puwedeng idagdag ang asukal ulit.

Isang uri ng mahinang alak (1) ang biyir (4 % lakas).

May ibang uri ng bakteriyang kumakain ng alkohol, asukal o gawgaw, kailangan nito ng hangin, at suka ang "ipot" nito.

Alak (2)
Inuming yari sa alak (1). Dinidistila ang alak upang maging mas malakas. Walang tamis at walang kulay ang produktong dinistila.
Mga salita sa dayuhang wika: Spirits, brandy (Inggles); aguardiente (Espanyol).
Mga tanging produkto: Bourbon (USA), Cognac (Pransa), Eau-de-vie (Pransa), Gin (Inglatera), Korn (Alemanya), Lambanog (Pilipinas), Rum (Jamaica), Siyok-tong (Tsina), Tequila (Brasilia), Vodka (Russia), Whisky (Scotland).
Maaari ding gawain ang alkohol sa pabrikang pangkimika at gamitin sa halip ng "likas" na alak (2).

Alak (3)
Inuming yari sa alak (2). Ang alak (2) ay hinahalo sa asukal, sa katas ng prutas o sa iba pang pampalasa.
Mga salita sa dayuhang wika: Liqueur (Ingles), licor (Espanyol).
Mga tanging produkto: Creme de menthe (Pransa), Cointreau (Pransa), Curacao (Olanda), Ginebra (Pilipinas), Irish coffee (Ireland), Bitter (Italya).

Alkohol at kalusugan

Lason sa katawan ng tao ang alkohol. Sinusukat ang lakas ng alak sa % Vol. (✧ bahagdan sa laman; may makaluma pang sukat na proof, 1 proof = 0.5 % Vol.)

4 - 5 % Vol.	Biyir.
5 - 15 % Vol.	Alak (1): Tuba, bino.
35 - 50 % Vol.	Alak (2): Brandy, Gin.
20 - 45 % Vol.	Alak (3): Licor.

Ginagamit bilang halimbawa ang isang maliit na boteng biyir. Puwedeng basahin sa bote "320 ml, 5 % Vol.", ibig sabihing may laman ng ✧ 320 ml ang bote, at may 5 % alkohol ang biyir (5 ml alkohol sa 100 ml tubig o biyir). Dahil mas magaan ang alkohol kaysa tubig (0.8 g/cm^-3 at 1.0 g/cm^-3, dapat sabihin 0.8 x 5 g = 4 g sa 100 ml ng biyir. May 4 x 320/100 = 12.8 g alkohol ang biyir sa boteng ito.

Kung inumin ang boteng ito, pumupunta ang 12.8 g alkohol sa katawan ng umiinom at sa dugo niya nang halos tapat at mabilis. Maaaring sukatin ang bahagi ng alkohol sa dugo (ginagamit ang ‰ (bahaglibo o bahagi sa isang libo). Ginagawa ng 1 g alkohol (karaniwang tao) ang 0.025 ‰. Dahil 12.8 g alkohol sa bote, kukuha ng umiinom ng 0.025 x 12.8 = 0.3 ‰ pagkatapos ng isang bote at halos 1 ‰ pagkataops ng tatlong bote. Mas mataas ang ‰ kung inumin ng brandy. Kung tatlong tao ang uminom ng isang bote ng brandy (0.25 l bawat tao, 40 %), may 2 ‰ sila ( 250 x 0.40 x 0.8 x 0.025 = 2).

Kaya ng malusog na katawang "bulukin" ang alkohol. Binubulok ng malusog na katawan ang 0.1 - 0.2 ‰ bawat oras. Dahil dito, hindi masama sa katawan kung umiinom ng kaunting alak (hanggang 10 - 15 g alkohol araw-araw, ibig sabihin isang maliit na bote ng biyir o isa o dalawang maliit na baso ng bino). Bawal ang alak sa buntis na babae. Kung malakas at malimit ang pag-inom ng alak, ay maaaring magkasakit ang atay, at saka ang puso hanggang sa pagkamatay.

Alkohol at kalasingan   (• Lasing)

Kung hindi nabibihasa sa pag-inum ng alak, maaaring mangyari ang sumusunod:

0.3 ‰	Sobrang tawa at salita.
0.8 ‰	Kaunting laho at duwal.
1.2 ‰	Lasing.
4 ‰	Pagkamatay.

Alkoholische Getränke alak

Viele Filipinos machen wenig Unterschiede bei der Benennung alkoholischer Getränke. Was nicht Bier ist, wird alak genannt. Über den Alkoholgehalt der verschiedenen Getränke und dessen Folgen hat man häufig nur sehr undeutliche Vorstellungen. Der Begriff lasịng ist sehr dehnbar und reicht vom kleinen Schwips bis zur Volltrunkenheit.

Für Wein kann man das Wort bino verwenden, was aber - wie Wein auch - nicht überall bekannt ist. An einheimischen alkoholischen Getränken sollten Lambanog (Kokosschnaps) und Tuba (Palmwein) erwähnt werden. Ginebra ist ein einheimischer Likör.

Alvarez, Mariano   (• Alvarez)

Pinuno ng isang grupong Katipunan sa Kabite (Magdiwang) 1896. Ipinangalan sa kanya ang isang bagong pamahalaang pambayan sa Kabite (GMA = General Mariano Alvarez).
Führer einer Katipunan-Gruppe in Cavite (Magdiwang) 1896. Nach ihm wurde eine neue Gemeinde in Cavite benannt.

Amerika   (• Amerika)

May tatlong bahagi ang lupalop na Amerika;

• Amerikang-Hilaga = Nordamerika
  May tatlong bansa ang Amerikang-Hilaga: Estados Unidos (USA, 320 mln. naninirahan = m.n.), Mehiko (130 m.n.) at Kanada (35 m.n.). Inggles ang pangunahing wika sa Estados Unidos at sa Kanada. Espanyol ang wika sa Mehiko.

• Amerikang-Gitna (kasama ang sangkapuluang Karibe) = Zentralamerika
  Binubuo ng pitong bansa (45 m.n.) at sampung bansa sa sangkapuluan (40 m.n.) ang Amerikang-Gitna. Espanyol ang pangunahing wika.

• Amerikang-Timog = Südamerika
  May Brasil (210 m.n.), Colombia (50 m.n.), Argentina (45 m.n.) at siyam na iba pang bansa ang Amerikang-Timog (lahat 390 m.n.). Portuges ang wika sa Brasil at Espanyol ang wika sa mga iba pang bansa.

Karaniwang ginagamit ng naninirahan ng Estados Unidos (at ng marami ibang tao din) ang katawagang Amerika sa kanilang bansa. Ganito yata, dahil wala silang sariling pangalan sa bansa nila. Halos isang ikatlo lamang ng tao sa Amerika ang nakatira sa Estados Unidos. Sa bansang may wikang Espanyol (at nandoon ang karamihan ng tao sa Amerika), palaging ginagamit ang katawagang 'America' sa buong Amerika at hindi kailanman lamang sa Estados Unidos.

Payo namin: Gamitin ang Inggles na tawag na 'America' at 'American' na may Inggles na bigkas na [ə'mɛrɪkə] at [ə'mɛrɪkən] sa bansang Estados Unidos at sa mamamayan doon.
Gamitin ang tawag na Amerika at Amerikano sa mga bansa ng lupalop na Amerika (Estados Unidos, Brasil, Mehiko at mga iba pa) at sa naninirahan doon.

Mga Kamag-anak = Verwandte   (• Anak)

Mga nuno: lolo at lola ingkọng at impọ Mga magulang: amạ at inạ anạk Mga kapatịd: kuya, ate, ..., bunsọ apọ

panganay ↓ iha, iho bilạs biyenạn tiyọ at tiyạ pịnsan pamangkịn ↓ bayạw at ↓ hipag

• bayạw = Schwager   (• Bayaw)
  Lalaking asawa ng kapatịd o lalaking kapatịd ng asawa. = Ehemann eines Geschwisters oder ein Bruder des Ehegatten.
• hipag = Schwägerin   (• Hipag)
  Babaeng asawa ng kapatịd o babaeng kapatịd ng asawa. = Ehefrau eines Geschwisters oder eine Schwester des Ehegatten.
• iha, iho = Tochter, Sohn (auch im übertragenen Sinn).
  Auch Anrede von älterer Person an jüngere, kann ernst oder ironisch gemeint sein.

• Aritmetika = Arithmetik

Pagdaragdạg	2 + 3 = 5	Dalawạ na dagdagạn ng tatlọ ay limạ.
Pagbabawas	5 - 3 = 2	Limạng bawasan ng tatlọ ay dalawạ.
Pagpaparami	2 x 3 = 6	Dalawạng beses na tatlọ ay anim.
Paghahati	6 / 3 = 2	Anim ... tatlọ ay dalawạ.

Bansang Austronesya = Austronesische Länder   (• Austronesya)

Sa wikang Filipino, walang katawagan sa kalahatan ng taong tinatawag na 'suku bangsa Austronesia' {*} sa wikang Bahasa Indonesia. Doon, binibilang ang halos lahat ng tao sa Indonesya (260 milyong naninirahan), Pilipinas (100 m.n.), Malaysia (19 m.n.), at saka mga grupo ng tao sa maraming iba pang bansa. Ginagamit ang isa sa mga wikang Austronesya ang mga taong Austronesya.

Sa salitang di-makaagham, maaring sabihin na lahing kayumanggi ang taong Austronesya.

Dapat idagdag ang ilang puna:

• Sa agham, hindi ginagamit ang katawagang lahi dahil sa kahirapang matuklasan ang tamang mga katuturan at katangian. Bukod dito, nagagamit ang salitang lahi sa masamang pagtatangi.
• Kinikilala ding bahagi ng Austronesia ang pulo at bansang Madagaskar na pasilangan ng Aprika (26 milyong naninirahan, 6000 km na agwat sa Indonesia). Maliban sa wikang Malagasy, halos walang pagkakawangis sa ibang mga saklaw ng Austronesya.

{*} 'suku bangsa' = tribo; En: 'ethnic group'; "Volksstamm, Ethnie, Volksgruppe"

Mga wikang Austronesya = Austronesische Sprachen

Pinakamahalagang pamilya ng mga wikang Austronesya ang mga wikang "Melayu-Polines na kanluran", ito ang Bahasa Indonesia, ang Filipino (kasama ang iba pang mga wika sa Pilipinas) at ang Bahasa Melayu. Sa tabi nito, may maraming maliliit na wikang Austronesya sa pulo at bansa sa Karagatan Pasipiko, at saka may wikang Malagasay sa Madagaskar, Aprika.

Bahasa Indonesia = Indonesische Sprache   (• Bahasa)

Ang Bahasa Indonesia ang wikang pambansa sa Indonesia. Tunay na pambansa ang wikang ito. Palagi at "opisyal" itong ginagamit sa bahay, kalsada, kalakal, pahayagan, tibi, pulitika at paaralan mula sa kindergarten hanggang sa pantasan. Ikaapat na wika sa daigdig kung binibilang ang mga nagsasalita (higit sa 160 milyong taong nasa Indonesia, sa Timor-Pasilangan at iba pang mga taga-Indonesia sa ibang bansa).

"Wikang pangkapatid" sa wikang Filipino ang Bahasa Indonesia. Halos parehas ang maraming salita (kahit maaaring magkakaiba ang bigkas at baybay). Kawangis din ang ilang tuntunin sa balarila. Kung sana'y talagang gustong tuparin ng mga Pilipino ang tunay na wikang pambansa ay maaari silang gumamit bilang halimbawa ang Bahasa Indonesia at ang mga palakad nila upang itaguyod ang wika nilang pambansa.

Halos parehas sa Bahasa Indonesia ang wikang Bahasa Melayu na tunay na wikang pambansa sa Malaysia. Para sa dalubwika, isa lamang wika ang Bahasa Indonesia at Melayu.

Wakas Kabihasnang Pilipino A

↑↑   A-Z   Ugnika